Το πλέον αξιόλογο συγκρότημα ανεμόμυλων που σώζεται στην Κρήτη βρίσκεται στο Σελί Αμπέλου στο Οροπέδιο Λασιθίου. Χτισμένο στην προς βορρά είσοδο του οροπεδίου Λασιθίου χαρακτηρίζει όλη την περιοχή.

Πρόκειται για τους 24 σωζόμενους σήμερα (από τους 26 αρχικούς) ανεμόμυλους από τους οποίους οι 7 εκτείνονται νότια του δρόμου εισόδου προς το οροπέδιο και οι υπόλοιποι στην βόρεια πλευρά του.

Όλοι οι μύλοι έχουν κατασκευασθεί στον τύπο του “μονόπαντου” ή “αξετροχάρη” ανεμόμυλου. Οι ανεμόμυλοι αυτοί χρησίμευαν για να αλέθουν οι Λασιθιώτες και οι άλλοι κάτοικοι της περιοχής. Η ύπαρξή τους αναφέρεται από την εποχή της ενετοκρατίας. Ειδικότερα οι μύλοι της Αμπέλου μεταφέρθηκαν στην τοποθεσία αυτή από το τέλος του 19ου αι. από τη θέση Ζάρωμα που βρίσκεται κοντά στο χωριό Ποτάμοι.

Ο τύπος των μονόπαντων ανεμόμυλων που αλέθουν σε μία σταθερή θέση, δηλαδή σε μια κατεύθυνση του αέρα απαντάται σήμερα στην Κρήτη και στην Κάρπαθο με ειδικό χαρακτηριστικό ότι οι κρητικοί είναι πιο επιμελημένοι και κομψοί.

(Συντάκτης: Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων – αρχαιολόγος)