Τόπος ιστορικής μνήμης και ιδιαίτερης ομορφιάς, το νησάκι Σπιναλόγκα, έκτασης μόλις 85 στρεμμάτων, βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του κόλπου της Ελούντας, σε θέση κλειδί για τον έλεγχο του φυσικού λιμανιού της. Σημαντικό ενετικό οχυρό, καταφύγιο επαναστατών την περίοδο του Κρητικού Πολέμου, οθωμανικός οικισμός κατά την τουρκοκρατία και λεπροκομείο από τις αρχές έως τα μέσα του 20ού αιώνα, υπήρξε ο χώρος στον οποίο διαδραματίζεται το μυθιστόρημα «Το Νησί» της Βρετανίδας συγγραφέα Βικτόρια Χίσλοπ, που μεταφράστηκε σε 35 γλώσσες και έχει πουλήσει περισσότερα από 6 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως.

Περιήγηση και στάσεις

Η Σπιναλόγκα οχυρώθηκε κατά την αρχαιότητα, το πιθανότερο κατά την ελληνιστική περίοδο, και πάνω στα ερείπια του αρχαίου κάστρου οι Βενετοί οικοδόμησαν ισχυρό φρούριο, που σχεδιάστηκε σύμφωνα με την οχυρωματική πρακτική του προμαχωνικού συστήματος από τους GeneseBressani και LatinoOrsini. H πρώτη φάση οικοδόμησης του φρουρίου διήρκεσε από το 1579 και έως το 1586. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε η ντόπια σκληρή ασβεστολιθική πέτρα και ο μαλακός ψαμμίτης, που εξορύχθηκε από την ανατολική πλευρά της νησίδας και από την παρακείμενη χερσόνησο. Επισκευές και μετατροπές στο φρούριο έγιναν πριν και κατά τη διάρκεια του Κρητικού πολέμου (1645-1669).

Η οχύρωση της νησίδας αποτελείται από δύο ζώνες. Η πρώτη ακολουθεί το περίγραμμα των ακτών, ενώ η δεύτερη είναι θεμελιωμένη πάνω στους βράχους της κορυφογραμμής. Δύο εγκάρσια τμήματα τείχους, το ένα στα νοτιοδυτικά και το άλλο στα βορειοανατολικά της νησίδας, συνδέουν τις παραπάνω ζώνες. Σε στρατηγικά σημεία της οχύρωσης βρίσκονται η ημισέληνος Μichel και η ημισέληνος Moceniga ή Barbariga, που αποτελούν σπουδαία έργα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.

Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το φρούριο χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς. Τα κτίσματα στο εσωτερικό του κάλυπταν τις ανάγκες εγκατάστασης της φρουράς. Την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669) κατέφυγαν στη Σπιναλόγκα πρόσφυγες και επαναστάτες (οι λεγόμενοι Χαΐνηδες), που έχοντας σαν βάση τη νησίδα παρενοχλούσαν τους Τούρκους. Από την περίοδο της Ενετοκρατίας σώζονται οι θολωτές δεξαμενές, το κτίριο της φρουράς, το τρίδυμο κτίριο και η πυριτιδαποθήκη δίπλα στο ναό του Αγίου Νικολάου, που προϋπήρχε του φρουρίου. Την περίοδο του Κρητικού Πολέμου κατασκευάστηκαν οι ναοί του Αγίου Παντελεήμονα και του Αγίου Γεωργίου.

Η Κρήτη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1669, όμως η Σπιναλόγκα παρέμεινε στην κυριότητα της Βενετίας μέχρι το 1715, οπότε και καταλήφθηκε από τους Τούρκους, για να διαμορφωθεί σταδιακά ένας οικισμός αμιγώς οθωμανικός.

Αρχικά, το φρούριο περιθωριοποιείται και χρησιμοποιείται ως τόπος εξορίας και απομόνωσης, όμως κατά τα τέλη του 18ου αιώνα ο ρόλος του λιμανιού αναβαθμίζεται, καθώς αποκτά άδεια εξαγωγικού εμπορίου. Έτσι, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, στη Σπιναλόγκα συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός κατοίκων -στην πλειονότητά τους έμποροι και ναυτικοί-, που επωφελούμενοι από την ασφάλεια του οχυρωμένου οικισμού εκμεταλλεύονται τους εμπορικούς δρόμους της Ανατολικής Μεσογείου.

Η ζωή του οικισμού διακόπηκε απότομα τα τελευταία έτη του 19ου αιώνα, καθώς η επαναστατική δράση των Χριστιανών, ανάγκασε την πλειονότητα των Οθωμανών κατοίκων της Σπιναλόγκας σε μετανάστευση. Το 1897 στο νησί εγκαταστάθηκαν γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Το 1903 η Κρητική Πολιτεία αποφάσισε τη δημιουργία Λεπροκομείου στη Σπιναλόγκα προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα μίας συντονισμένης βοήθειας στους πάσχοντες. Οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης των αρρώστων, που διέμειναν στο νησί έως το 1957, σηματοδότησε τον χώρο και τον φόρτισε συναισθηματικά καθιστώντας το τόπο μαρτυρίου και ιστορικής μνήμης.

Μη χάσετε

Η περιήγηση στο φρούριο και την καστροπολιτεία της Σπιναλόγκας -και τα δύο διατηρούνται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση- είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία, που προσφέρει δυνατές εικόνες και συναισθήματα στον επισκέπτη. Το ίδιο το νησί θεωρείται εξάλλου από τα σημαντικότερα θαλάσσια οχυρά της Μεσογείου. Αξίζει να αναζητήσετε τον παραδοσιακό κεντρικό οικισμό με τα ερειπωμένα σπίτια, το θέατρο της βόρειας ακτής, τη μικρή ενετική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το νεκροταφείο με την πλάκα με τα ονόματα όσων τάφηκαν στο σημείο -ο τελευταίος κάτοικος του νησιού ήταν ένας ιερέας που παρέμεινε εδώ έως το 1962, με αποστολή να «μνημονεύει» τους νεκρούς χανσενικούς.