Με μια ματιά

Μια μοναδική συνάντηση με το παρελθόν προσφέρει στον επισκέπτη στους βόρειους πρόποδες του Ψηλορείτη ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος του νομού Ρεθύμνου, στον οποίο η ανασκαφική έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Σε απόσταση περίπου 25 χλμ. νότια του Ρεθύμνου, η Ελεύθερνα -που πήρε το όνομά της από τον Ελευθήρα, έναν από τους Κουρήτες που έκρουαν τις χάλκινες ασπίδες τους για να μην ακούσει το κλάμα του μικρού Δία ο πατέρας του, Κρόνος, και τον φάει- υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Κρήτης στα γεωμετρικά και αρχαϊκά χρόνια, εποχή διάδοσης των ομηρικών επών. Μάλιστα από τον 4ο αιώνα π.Χ. έκοβε και δικό της νόμισμα.

Συστηματικές ανασκαφές στον χώρο ξεκίνησαν το 1985 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και μέχρι σήμερα έχουν φέρει στο φως σπουδαία αρχαιολογικά λείψανα που χρονολογούνται από την 3η χιλιετία π.Χ. έως και τα νεότερα χρόνια.

Περιήγηση και στάσεις

Η αρχαία πόλη της Ελεύθερνας απλώνεται στους λόφους Πυργί και Νησί, όπου διάφορα μνημεία και υλικά κατάλοιπα έχουν βρεθεί διάσπαρτα. Στην ακρόπολη εντοπίστηκαν οικοδομικά λείψανα των ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων κυρίως, καθώς και τμήμα οχυρωματικού πύργου. Ξεχωρίζουν κάποιες ρωμαϊκές οικίες που καταστράφηκαν από τον ισχυρό σεισμό του 365 μ.Χ., οι μεγάλες υδατοδεξαμενές, ένα τεράστιο λατομείο ασβεστολιθικού πετρώματος, ρωμαϊκές νεκροπόλεις, ρωμαϊκό βαλανείο με δύο υπόκαυστα, λιθόστρωτος δρόμος, μια ολόκληρη συνοικία της ελληνιστικής περιόδου με κατοικίες και πεντάστυλο πρόπυλο δωρικού ρυθμού (400 π.Χ.) καθώς και ένα μεγάλο δημόσιο οικοδόμημα, πιθανόν ελληνιστικών χρόνων (2ος – 1ος αι. π.Χ.). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια εντυπωσιακά καλά διατηρημένη γέφυρα με οξυκόρυφη καμάρα, που χρονολογείται επίσης στην ελληνιστική εποχή (2ος αι. π.Χ.), ενώ στη θέση Κατσίβελος έχει έρθει στο φως η βασιλική του Μιχαήλ Αρχαγγέλου που κτίστηκε τον 5οαι.μ.Χ. στη θέση παλαιότερου ελληνιστικού ιερού.

Στη θέση Ορθή Πέτρα, στο δυτικό τμήμα του λόφου, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων. Ανάμεσα στα σημαντικά και εντυπωσιακά ευρήματα είναι μια ταφική πυρά του 8ου αι. π.Χ. (730-710 π.Χ.) που ανήκε σε επιφανή πολεμιστή ηλικίας περίπου 30 ετών. Ο τρόπος ταφής του, καθώς και η ανεύρεση ενός ακέφαλου, ακτέριστου και άκαυτου σώματος κοντά στην πυρά, παραπέμπει στην ομηρική περιγραφή της ταφής του Πατρόκλου στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας. Ένα άλλο σημαντικό εύρημα της ανασκαφής είναι ένα κενοτάφιο. Πρόκειται για ένα μεγάλο, σχεδόν τετράγωνο οικοδόμημα, που κατασκευάστηκε πιθανόν για να τιμηθεί η μνήμη των πεσόντων μακριά από την πατρίδα. Ήταν δηλαδή ένα πρώιμο ταφικό μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Άλλες ταφές έφεραν στο φως περίτεχνα κοσμήματα και αγγεία που μαρτυρούν τις σχέσεις της Ελεύθερνας με τη Φοινίκη, την Αίγυπτο, την Κύπρο, τις Κυκλάδες και την Ανατολική Μεσόγειο. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το ταφικό σύνολο με τους σκελετούς τεσσάρων γυναικών, ηλικίας από 7 έως 70 περίπου ετών, οι οποίες ήταν συγγενείς, πέθαναν όλες μαζί, πιθανώς λόγω κάποιας πανδημίας, και κατείχαν προεξέχουσα θέση στην τοπική κοινωνία. Το ταφικό σύνολο αυτό των «αριστοκρατισσών-ιερειών» όπως ονομάστηκε, τοποθέτησε την Ελεύθερνα στις 10 πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις παγκοσμίως για το 2009, σύμφωνα με το περιοδικό Archaeology.

Μη χάσετε

Στην περιοχή έχει δημιουργηθεί αρχαιολογικό πάρκο με μονοπάτια και σήμανση, που συνδέει τους διάφορους ανεσκαμμένους χώρους μεταξύ τους, καθώς και όλα τα σημεία ενδιαφέροντος. Συνδυάστε την περιήγηση με μια επίσκεψη στοΑρχαιολογικό Μουσείο Ελεύθερνας, που με την αφήγησή του συμπληρώνει ιδανικά τη γνωριμία με την αρχαία πόλη, φωτίζοντας άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές της κρητικής ιστορίας.