Μουσική Παράδοση
ΤΟ ΝΗΣΙ ΕΧΕΙ ΜΙΑ ΜΑΚΡΑ ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΜΕ ΒΑΘΙΕΣ ΡΙΖΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ, ΕΝΤΟΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΟΥΣΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ.
Μέσα από τις μικρές και μεγάλες γιορτές στις οποίες συμμετέχουν, ντόπιοι και επισκέπτες έρχονται σε επαφή και γίνονται «μύστες» της ιδιαίτερης μουσικής κουλτούρας της Κρήτης. Η κρητική μουσική παράδοση θεωρείται η πιο ζωντανή στον ελλαδικό χώρο, γιατί όχι μόνο συνεχίζει να εξελίσσεται και να ενσωματώνει δημιουργικά σύγχρονα μουσικά στοιχεία, αλλά παράλληλα καταφέρνει να εκφράζει και να σχολιάζει με ζωντανό τρόπο τη σημερινή πραγματικότητα.
Ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα από τα χαρακτηριστικά των κρητικών καλλιτεχνών. Oι μουσικοί, δεν περιορίζονται στην τυπική επανάληψη των βασικών μελωδιών, αλλά εμπλουτίζουν το παίξιμό τους με αυτοσχεδιασμούς που συνοδεύουν τους χορευτές, οι οποίοι με τη σειρά τους αυτοσχεδιάζουν χορεύοντας.
Οι μαντινάδες, μικρά δίστιχα ποιήματα, αντανακλούν τα συναισθήματα, τη σκέψη και τη ζωή του Κρητικού λαού και εκφράζουν το παράπονο, τον έρωτα, τη στάση για τη ζωή και κάθε συναίσθημα που πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή. Εντυπωσιακές είναι οι «μαντιναδομαχίες», όπου η μία μαντινάδα διαδέχεται την άλλη ως απάντηση ή ως πρόκληση στον “αντίπαλο” ριμαδόρο και το γλέντι κρατεί για ώρες.
Η στενή σχέση των κρητικών με τη μουσική και το χορό εντοπίζεται στις απαρχές του μύθου και της ιστορίας της. Γνωστοί μύθοι περιγράφουν με σαφήνεια μια γεωγραφική περιοχή, στην οποία η μουσική και ο χορός είχαν βαρύνουσα σημασία στην καθημερινότητα, στη θρησκευτική ζωή, τη διασκέδαση, τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο, ακόμα και στον πόλεμο.
Χαρακτηριστικός είναι ο μύθος των Κουρητών που χόρευαν χτυπώντας τις ασπίδες τους για να καλύψουν το κλάμα του Δία καθώς και ιστορικές μαρτυρίες και έργα τέχνης, όπως η περίφημη σαρκοφάγος από την Αγία Τριάδα στην οποία για πρώτη φορά απεικονίζεται επτάχορδη λύρα αλλά και η μαρτυρία του Ομήρου σχετικά με την ασπίδα του Αχιλλέα που απεικόνιζε γλέντι στην Κνωσό.
Μουσικά όργανα
Η κρητική λύρα
Το βασικό όργανο της κρητικής μουσικής, η λύρα, αρχίζει να κάνει έντονη την παρουσία της γύρω στον 17ο αι. μ.Χ. και από τον 18ο αι. και μετά καθιερώνεται πλήρως. Η αχλαδόσχημη λύρα που έχει επικρατήσει μέχρι τις μέρες μας συνοδευόταν παλαιότερα από το μπουλγαρί και αργότερα από το λαούτο, το οποίο και έχει επικρατήσει. Τόσο ο ήχος και το σχήμα της κρητικής λύρας όσο και τα παραδοσιακά ακούσματα της κρητικής μουσικής διαμορφώνονται μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο και σ’ αυτό κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισαν λυράρηδες από το Ρέθυμνο.
Χωρίς αμφιβολία την περίοδο αυτή οι Ρεθυμνιώτες Κώστας Μουντάκης και Θανάσης Σκορδαλός ήταν εκείνοι που χάραξαν το δρόμο και οδήγησαν προς την καθιέρωση και την παγκόσμια αναγνώριση της κρητικής παραδοσιακής μουσικής στις επόμενες δεκαετίες. Ακόμα πάντως και σήμερα η κρητική λύρα κατασκευάζεται από λαϊκούς, συχνά αυτοδίδακτους, τεχνίτες.
Άλλα μουσικά όργανα
Τα πιο γνωστά κρητικά μουσικά όργανα εκτός της κρητικής λύρας είναι το λαούτο και το βιολί. Η κρητική μουσική εμπλουτίζεται με το μαντολίνο και το μπουλγαρί, ενώ και τα πνευστά έχουν σημαντική θέση. Γνωστότερα αυτών το χαμπιόλι (η κρητική φλογέρα) και η ασκομαντούρα, που είναι ο αρχαίος άσκαυλος.
Παραδοσιακή οργανοποιία
Σε συνδυασμό με την παραδοσιακή κρητική μουσική αναπτύχθηκε η παραδοσιακή οργανοποιία από τους ιδίους τους μουσικούς. Για την κατασκευή των μουσικών οργάνων χρησιμοποιούνταν υλικά από την κρητική φύση. Παλιότερα τα κρητικά παραδοσιακά μουσικά όργανα τα κατασκεύαζαν οι ίδιοι οι οργανοπαίχτες. Η λύρα κατασκευαζόταν από ξύλο μουριάς, ασφεντάμου ή καρυδιάς, ενώ για το δοξάρι χρησιμοποιούσαν ξύλο δεσπολιάς με τρίχες ουράς αλόγου και πάνω του κρεμούσαν μικρά κουδουνάκια τα λεγόμενα γερακοκούδουνα.
Η μορφή που έχει σήμερα η λύρα κυριάρχησε μετά το 1940 και υπάρχουν αρκετοί οργανοποιοί σ’ ολόκληρο το νησί με εξαιρετική εμπειρία. Τα χαμπιόλια κατασκευάζονταν από καλάμι, η ασκομαντούρα από ολόσωμο δέρμα κατσικιού. Ένας από τους πιο γνωστούς οργανοποιούς της Κρήτης είναι ο Αντώνης Στεφανάκης, που έχει το εργαστήριο του στο Ζαρό. Μια νέα γενιά οργανοποιών με γνώση των οργάνων όσο και της κρητικής μουσικής παράδοσης εξελίσσουν δημιουργικά την παραδοσιακή τους τέχνη. Δύο σημαντικά οργανοποιία του Νομού Λασιθίου είναι το Οργανοποιείο «Λατώ» του Σήφη Αποστολάκη στην Κριτσά και το οργανοποιείο του Γιώργη Παπαχατζάκη στη Νεάπολη.
Παγκρήτιος Σύλλογος Καλλιτεχνών Κρητικής Μουσικής
Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1981 και εδρεύει στην πόλη του Ηρακλείου της Κρήτης. Έχει επταμελές διοικητικό συμβούλιο και 560 μέλη. Σκοπός του είναι η διάσωση, η διάδοση και η σωστή προβολή της κρητικής παράδοσης, ο σεβασμός στα ήθη και έθιμα του τόπου μας. Κάθε χρόνο διοργανώνει συναυλίες και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, με μουσικό πρόγραμμα στο οποίο οι καλλιτέχνες παίζουν και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης. Επίσης συνεργάζεται με όλους τους άλλους πολιτιστικούς φορείς.
Περισσότερες πληροφορίες: Cretamusic.com